معرفی رودخانه کردان

رودخانه کردان یکی از مهم‌ترین رودخانه‌های استان البرز است که در حوضه آبریز ایران مرکزی و در زیرحوضه دریاچه نمک جریان دارد. فرهنگ جغرافیایی رودخانه‌های کشور (جلد سوم) رودخانه کردان را اینچنین معرفی می‌کند :

از شاخه‌های رودخانه شور که در شمال غرب مرکز شهرستان کرج جریان دارد، از بهم پیوستن دو رودخانه برغان و آغشت در غرب روستای چلنگدار واقع در 17 کیلومتری شمال غرب شهر کرج بوجود می‌آید. آبادی‌های صومعه کردان، بانوصحرا، سیف آباد پل کردان، سرخاب، احمدآباد، کمال مسعود، علی سید، نجم آباد را مشروب می‌سازد و در نهایت در 8 کیلومتری غرب آبادی نجم آباد به رودخانه شور می‌ریزد. در ضمن رودخانه ولیان را در مسیر خود دریافت می‌کند.

منبع تغذیه رودخانه نزولات جوی، چشمه و در جهت شمال شرق به جنوب غرب در جریان است. طول رودخانه 48 کیلومتر، شیب متوسط بستر آن 0/8 درصد و در مناطق بی کربناته در سازندهای سیلیکاته و بی کربناته سولفاته، کلروره و شور جریان دارد.

شبکه زهکشی رودخانه کردان

مهم‌ترين رودخانه‌ محدوده مطالعاتي هشتگرد، رودخانه کردان مي‌باشد که تنها منبع مهم آب سطحي و تغذيه‌کننده آبخوان دشت هشتگرد بوده و در شرق دشت هشتگرد جاري است. رودخانه کردان از دوشاخه اصلي برغان (اصلي) و آغشت (فرعي) تشکيل شده است.

شاخه برغان از ارتفاعات البرز مرکزي، کوه‌هاي سيگز و جوچال سرچشمه مي‌گيرد و در مسير خود از شمال به جنوب پس از پيوستن شاخه‌هاي گلنو (دروان) و خوارس به بخش مرکزي برغان مي‌رسد. سرچشمه شاخه آغشت از ارتفاعات طالقان مي‌باشد که در طي مسير خود پس از پيوستن چندين مسيل به نام‌هاي مسيل گلين‌رود، مسيل سي‌رود، مسيل کفاب و مسيل بارانگز به شاخه برغان مي‌پيوندد و رودخانه کردان را به وجود مي‌آورد.

رودخانه کردان در ادامه مسير خود به سمت جنوب غربي حرکت مي‌کند و در ابتداي دشت هشتگرد به مخروط افکنه خود مي‌رسد. تا اين محل، رودخانه کردان تقريباً در تمام طول سال آب دارد. بخشي از آورد رودخانه کردان از طريق بند انحرافي احداث شده بر روي شاخه برغان در جنوب باغبانکلا به روستا‌هاي هشتگرد انتقال مي‌يابد. رودخانه كردان تا اين محل تقريباً در تمامي سال داراي آبدهي مي‌باشد.

بخشي از آورد رودخانه کردان جهت استفاده‌هاي کشاورزي از بند انحرافي که در نزديکي ده‌صومعه احداث شده است، توسط کانالي که از ساحل شرقي رودخانه تا شمال اتوبان ادامه دارد، به ساحل غربي رودخانه منتقل و سپس به کانال بازسازي شده کشاورز هدايت شده است. رودخانه کردان در جنوب راه‌آهن تهران- تبريز به سه شاخه به نام‌هاي سرخاب در سمت راست و قاسم‌آباد و عباس‌آباد در سمت چپ تقسيم مي‌شود. اين سه شاخه پس از عبور از دشت هشتگرد به صورت مسيل‌هاي متعدد و پراکنده و استفاده براي آبياري زمين‌هاي روستا‌هايي که در منطقه وجود دارند، در اطراف روستاهاي کريم‌آباد، کمال‌مسعود و علي سيد همراه با ساير مسيل‌هاي دشت هشتگرد به هم مي‌رسند. در ادامه مسير، رودخانه کردان در راستاي شمال شرقي به سمت جنوب غربي ادامه مسير داده و پس از عبور از کنار روستاي نجم‌آباد و ورود به پهنه باتلاقي-کويري دشت قزوين به رود شور مي‌پيوندد.

رودخانه دروان(برغان)

اين رودخانه از دامنه هاي کوه کهار برزدگ واقع در شمال کرج سرچشمه مي گيرد. در جهت جنوب جريان يافته و پس از رسيدن به روستاي دروان به جنوب غربي تغيير مسير مي دهد. روستاهاي برغان، خوارس عبور کرده و پس از تلاقي با شاخه هاي ديگر به نام توکوه رودخانه کردان را تشکيل مي دهد. اين رودخانه 25 کيلومتر بوده که تمامي اين مسير در منطقه مرتفع کوهستاني قرار دارد.

رودخانه اغشت

سرچشمه شاخه آغشت از ارتفاعات طالقان مي‌باشد که در طي مسير خود پس از پيوستن چندين مسيل به نام‌هاي مسيل گلين‌رود، مسيل سي‌رود، مسيل کفاب و مسيل بارانگز به شاخه برغان مي‌پيوندد و رودخانه کردان را به وجود مي‌آورد.

رودخانه گلين رود

شاخه کوچک و دائمي از رودخانه کردان است که از دامنه هاي کوه طالقان در 34 کيلومتري شمال غربي کرج سرچشمه مي‌گيرد. روستاي سفيداران و گلين را مشروب نموده و در شمال روستاي اغشت به رودخانه اغشت مي پيوندد. طول اين رودخانه حدود 9 کيلومتر است و جريان دائمي دارد.

رودخانه وليان

اين رود که در غرب حوضه آبريز رودخانه کردان جاري است، از ارتفاعات طالقان و کوه‌هاي گدوک و گزانايورد (به بلنداي 3187 متر) سرچشمه مي‌گيرد و در مسير شمال به جنوب پس از عبور از کنار روستاهاي اسکول‌دره، وليان، دوزعنبر، آجين‌دوجين، خوروين ازنق و سيراب نمودن اراضي و باغات منطقه از حوالي چندار گذشته و در محلي به نام کوه گپ‌سر در جنوب شرقي چندار به رودخانه کردان مي‌ريزد. رود وليان تا روستاي وليان تقريباً آب‌دار است.

رود اردهه

اين رود که از کوه‌هاي لکا (به بلنداي 3064 متر) سرچشه مي‌گيرد، در جهت شمالي-جنوبي جاري است. رود اردهه از غرب به حوضه آبريز وليان و از شرق به حوضه آبريز فشند محدود مي‌شود. رود اردهه با عبور از روستا‌هاي سيبستان، ويشگين، توره‌ده، اردهه و قلعه سليمان‌خاني به شمال دشت هشتگرد منتهي مي‌شود و ادامه آن به صورت نهر کوچکي در زيردست روستاي سرخاب به رود کردان مي‌رسد. طول اصلي اين رود حدود 8/4 کيلومتر و مساحت آن در محل ورود به دشت هشتگرد در روستاي اردهه برابر با 17/5 کيلومتر مربع مي‌باشد.

رود فشند

اين رودخانه يکي از شاخه‌هاي رودخانه شور است. از دامنه‌هاي جنوبي کوه‌هاي طالقان واقع در 30کيلومتري شمال غربي کرج سرچشمه مي‌گيرد. در بستري شمالي جنوبي جريان مي‌يابد. در روستاي فشند با دو شاخه کوچک ديگر تلاقي مي‌نمايد و وارد بخش هشتگرد گرديده و سپس با رودخانه شور اتصال مي‌نمايد. نام ديگر آن رودخانه اردهه مي‌باشد و طول آن 30 کيلومتر است. اين رودخانه داراي جريان دائمي است.

رود هيو

شاخه‌اي از رودخانه شور مي‌باشد. در شرق آبيک جريان دارد. از دامنه‌هاي باختري کوه زرچکاني در 17 کيلومتري شمال شرقي آبيک سرچشمه مي‌گيرد. شاخه اصلي آن در جهت جنوب غربي جريان مي‌يابد. از روستاي هيو مي‌گذرد شاخه‌اي از غرب دريافت کرده پس از عبور از روستاي حسن آباد و رضاآباد وارد رودخانه شور(نمکزار) مي‌گردد. طول اين رودخانه حدود 35 کيلومتر بوده و جريان آب آن فصلي است.

ایستگاه‌های آب سنجی رودخانه کردان

ايستگاه‌هاي آب‌سنجي ايستگاه‌هايي هستند که در آنها تجهيزات خاصي براي اندازه‌گيري عوامل کمي و کيفي آب نصب مي‌شوند. به طور معمول اين ايستگاه‌ها بر روي شاخه‌هاي با دبي زياد و مهم رودخانه‌ها از نظر کمي و کيفي، شاخه اصلي رودخانه‌ها در محل ورود به دشت‌ها و خروج از آنها، در بالادست و پائين‌دست سازه‌هاي آبي و همچنين نهرهاي اصلي احداث مي‌شوند. در يک ايستگاه آب‌سنجي حسب مورد و درجه ايستگاه تراز، آبدهي، سيلاب، رسوب و کيفيت آب اندازه‌گيري مي‌شود. ايستگاه‌هاي آب‌سنجي بر حسب نوع تجهيزات به چهار گروه زير تقسيم مي‌شوند (نشريه شماره 330 وزارت نيرو).

ایستگاه‌های هیدرومتری رودخانه کردان شامل ایستگاه‌های دربند-فشند(رودخانه فشند)، نجم آباد(کردان)، ده صومعه(کردان)، دروان(کردان)، اردهه(اردهه)، چلنگه‌دار(نهر چهاردانگه)، خرم‌آباد کردان(فشند)، آغشت(اغشت)، اغشت(گلین رود)، هیو(سراب)، ولیان(ولیان) می‌باشد. برای مشاهده اطلاعات تکمیلی ایستگاه‌های مذکور می‌توانید به مطالعات امکانیابی و پیدایش طرح‌های عملیاتی منابع آب در استان البرز-جلد دوم(هیدرولوژی) که توسط شرکت مهندسین مشاور آبفن تهیه شده است رجوع کنید.

سازه‌های آبی موجود برروی رودخانه کردان

در ادامه به مهم‌ترین سازه‌های آبی ساخته شده برروی رودخانه کردان و شبکه زهکشی آن اشاره می‌گردد.

بند انحرافي كردان

بند انحرافي كردان بر روي رودخانه كردان احداث گرديده است. ساخت سد مربوط به سال 1376 بوده و ارتفاع بند از پي حدود 8 متر و از كف بستر رودخانه 6 متر مي‌باشد. طول بند انحرافي 30 متر و طول سرريز آن 26 متر است. بمنظور انحراف آب به كانال‌هاي انتقال، دو دريچه آبگير احداث شده است كه از ساحل چپ بند آبگيري مي‌نمايند. در وضع موجود بند انحرافي كردان وظيفه تأمين آب كانال جديد كردان، كانال كشاورز، كانال شرقي چپ رودخانه كردان و كانال چهارجوب را برعهده دارد. مجموع مساحت اراضي تحت پوشش بند انحرافي كردان حدود 10200هكتار مي‌باشد.

بند انحرافي جلنگدار

بند انحرافي جلنگدار بر روي رودخانه برغان احداث شده است. در حال حاضر تأمين آب كانال قديم كردان از اين بند انحرافي صورت مي‌گيرد. ارتفاع اين بند از كف رودخانه 4/5 متر بوده و داراي يك حوضچه آرامش در پايين دست و 2 آبگير جهت انحراف آب به كانال انتقال است. مجموع مساحت اراضي تحت پوشش بند انحرافي جلنگدار حدود 150 هكتار مي‌باشد.

بند انحرافي اغشت

بند انحرافي اغشت بر روي رودخانه اغشت و نزديكي روستاي باغبان كلا احداث شده است. ارتفاع اين بند از كف رودخانه 4 متر بوده و داراي يك دهنه آبگير به عرض 2 متر مي‌باشد. مجموع مساحت اراضي تحت پوشش بند انحرافي اغشت حدود 220 هكتار است. در حال حاضر تأمين آب اراضي كشاورزي روستاهاي باغبان كلا، تكيه اغشت، نهر بانوصحرا، چندار، قلعه و نهر ساق جوق از طريق اين بند انحرافي صورت مي‌پذيرد.

در پایان خاطر نشان می‌گردد که این نوشتار در حال تکمیل است. اگر مایل بودید هیدروسیویل را در تکمیل اطلس رودخانه‌های ایران عزیزمان یاری کنید، با ما تماس بگیرید تا با ذکر منبع، مطالب ارزشمند شما منتشر گردد.

منابع

• فرهنگ جغرافیایی رودهای کشور، جلد سوم، حوضه آبریز ایران مرکزی، انتشارات سازمان جغرافیایی وزارت دفاع و پشتیبانی
• طرح پتانسیل‌یابی منابع آب استان البرز، مهندسین مشاور آبفن، بهمن 1393
• مطالعات امکان‌یابی و پیدایش طرح‌های عملیاتی منابع آب در استان البرز، جلد دوم(هیدرولوژی)، مهندسین مشاور آبفن، آبان 1393