معرفی رودخانه کردان

رودخانه کردان یکی از مهم‌ترین رودخانه‌های استان البرز است که در حوضه آبریز ایران مرکزی و در زیرحوضه دریاچه نمک جریان دارد. فرهنگ جغرافیایی رودخانه‌های کشور (جلد سوم) رودخانه کردان را اینچنین معرفی می‌کند :

از شاخه‌های رودخانه شور که در شمال غرب مرکز شهرستان کرج جریان دارد، از بهم پیوستن دو رودخانه برغان و آغشت در غرب روستای چلنگدار واقع در ۱۷ کیلومتری شمال غرب شهر کرج بوجود می‌آید. آبادی‌های صومعه کردان، بانوصحرا، سیف آباد پل کردان، سرخاب، احمدآباد، کمال مسعود، علی سید، نجم آباد را مشروب می‌سازد و در نهایت در ۸ کیلومتری غرب آبادی نجم آباد به رودخانه شور می‌ریزد. در ضمن رودخانه ولیان را در مسیر خود دریافت می‌کند.

منبع تغذیه رودخانه نزولات جوی، چشمه و در جهت شمال شرق به جنوب غرب در جریان است. طول رودخانه ۴۸ کیلومتر، شیب متوسط بستر آن ۰/۸ درصد و در مناطق بی کربناته در سازندهای سیلیکاته و بی کربناته سولفاته، کلروره و شور جریان دارد.

شبکه زهکشی رودخانه کردان

مهم‌ترین رودخانه‌ محدوده مطالعاتی هشتگرد، رودخانه کردان می‌باشد که تنها منبع مهم آب سطحی و تغذیه‌کننده آبخوان دشت هشتگرد بوده و در شرق دشت هشتگرد جاری است. رودخانه کردان از دوشاخه اصلی برغان (اصلی) و آغشت (فرعی) تشکیل شده است.

شاخه برغان از ارتفاعات البرز مرکزی، کوه‌های سیگز و جوچال سرچشمه می‌گیرد و در مسیر خود از شمال به جنوب پس از پیوستن شاخه‌های گلنو (دروان) و خوارس به بخش مرکزی برغان می‌رسد. سرچشمه شاخه آغشت از ارتفاعات طالقان می‌باشد که در طی مسیر خود پس از پیوستن چندین مسیل به نام‌های مسیل گلین‌رود، مسیل سی‌رود، مسیل کفاب و مسیل بارانگز به شاخه برغان می‌پیوندد و رودخانه کردان را به وجود می‌آورد.

رودخانه کردان در ادامه مسیر خود به سمت جنوب غربی حرکت می‌کند و در ابتدای دشت هشتگرد به مخروط افکنه خود می‌رسد. تا این محل، رودخانه کردان تقریباً در تمام طول سال آب دارد. بخشی از آورد رودخانه کردان از طریق بند انحرافی احداث شده بر روی شاخه برغان در جنوب باغبانکلا به روستا‌های هشتگرد انتقال می‌یابد. رودخانه کردان تا این محل تقریباً در تمامی سال دارای آبدهی می‌باشد.

بخشی از آورد رودخانه کردان جهت استفاده‌های کشاورزی از بند انحرافی که در نزدیکی ده‌صومعه احداث شده است، توسط کانالی که از ساحل شرقی رودخانه تا شمال اتوبان ادامه دارد، به ساحل غربی رودخانه منتقل و سپس به کانال بازسازی شده کشاورز هدایت شده است. رودخانه کردان در جنوب راه‌آهن تهران- تبریز به سه شاخه به نام‌های سرخاب در سمت راست و قاسم‌آباد و عباس‌آباد در سمت چپ تقسیم می‌شود. این سه شاخه پس از عبور از دشت هشتگرد به صورت مسیل‌های متعدد و پراکنده و استفاده برای آبیاری زمین‌های روستا‌هایی که در منطقه وجود دارند، در اطراف روستاهای کریم‌آباد، کمال‌مسعود و علی سید همراه با سایر مسیل‌های دشت هشتگرد به هم می‌رسند. در ادامه مسیر، رودخانه کردان در راستای شمال شرقی به سمت جنوب غربی ادامه مسیر داده و پس از عبور از کنار روستای نجم‌آباد و ورود به پهنه باتلاقی-کویری دشت قزوین به رود شور می‌پیوندد.

رودخانه دروان(برغان)

این رودخانه از دامنه های کوه کهار برزدگ واقع در شمال کرج سرچشمه می گیرد. در جهت جنوب جریان یافته و پس از رسیدن به روستای دروان به جنوب غربی تغییر مسیر می دهد. روستاهای برغان، خوارس عبور کرده و پس از تلاقی با شاخه های دیگر به نام توکوه رودخانه کردان را تشکیل می دهد. این رودخانه ۲۵ کیلومتر بوده که تمامی این مسیر در منطقه مرتفع کوهستانی قرار دارد.

رودخانه اغشت

سرچشمه شاخه آغشت از ارتفاعات طالقان می‌باشد که در طی مسیر خود پس از پیوستن چندین مسیل به نام‌های مسیل گلین‌رود، مسیل سی‌رود، مسیل کفاب و مسیل بارانگز به شاخه برغان می‌پیوندد و رودخانه کردان را به وجود می‌آورد.

رودخانه گلین رود

شاخه کوچک و دائمی از رودخانه کردان است که از دامنه های کوه طالقان در ۳۴ کیلومتری شمال غربی کرج سرچشمه می‌گیرد. روستای سفیداران و گلین را مشروب نموده و در شمال روستای اغشت به رودخانه اغشت می پیوندد. طول این رودخانه حدود ۹ کیلومتر است و جریان دائمی دارد.

رودخانه ولیان

این رود که در غرب حوضه آبریز رودخانه کردان جاری است، از ارتفاعات طالقان و کوه‌های گدوک و گزانایورد (به بلندای ۳۱۸۷ متر) سرچشمه می‌گیرد و در مسیر شمال به جنوب پس از عبور از کنار روستاهای اسکول‌دره، ولیان، دوزعنبر، آجین‌دوجین، خوروین ازنق و سیراب نمودن اراضی و باغات منطقه از حوالی چندار گذشته و در محلی به نام کوه گپ‌سر در جنوب شرقی چندار به رودخانه کردان می‌ریزد. رود ولیان تا روستای ولیان تقریباً آب‌دار است.

رود اردهه

این رود که از کوه‌های لکا (به بلندای ۳۰۶۴ متر) سرچشه می‌گیرد، در جهت شمالی-جنوبی جاری است. رود اردهه از غرب به حوضه آبریز ولیان و از شرق به حوضه آبریز فشند محدود می‌شود. رود اردهه با عبور از روستا‌های سیبستان، ویشگین، توره‌ده، اردهه و قلعه سلیمان‌خانی به شمال دشت هشتگرد منتهی می‌شود و ادامه آن به صورت نهر کوچکی در زیردست روستای سرخاب به رود کردان می‌رسد. طول اصلی این رود حدود ۸/۴ کیلومتر و مساحت آن در محل ورود به دشت هشتگرد در روستای اردهه برابر با ۱۷/۵ کیلومتر مربع می‌باشد.

رود فشند

این رودخانه یکی از شاخه‌های رودخانه شور است. از دامنه‌های جنوبی کوه‌های طالقان واقع در ۳۰کیلومتری شمال غربی کرج سرچشمه می‌گیرد. در بستری شمالی جنوبی جریان می‌یابد. در روستای فشند با دو شاخه کوچک دیگر تلاقی می‌نماید و وارد بخش هشتگرد گردیده و سپس با رودخانه شور اتصال می‌نماید. نام دیگر آن رودخانه اردهه می‌باشد و طول آن ۳۰ کیلومتر است. این رودخانه دارای جریان دائمی است.

رود هیو

شاخه‌ای از رودخانه شور می‌باشد. در شرق آبیک جریان دارد. از دامنه‌های باختری کوه زرچکانی در ۱۷ کیلومتری شمال شرقی آبیک سرچشمه می‌گیرد. شاخه اصلی آن در جهت جنوب غربی جریان می‌یابد. از روستای هیو می‌گذرد شاخه‌ای از غرب دریافت کرده پس از عبور از روستای حسن آباد و رضاآباد وارد رودخانه شور(نمکزار) می‌گردد. طول این رودخانه حدود ۳۵ کیلومتر بوده و جریان آب آن فصلی است.

ایستگاه‌های آب سنجی رودخانه کردان

ایستگاه‌های آب‌سنجی ایستگاه‌هایی هستند که در آنها تجهیزات خاصی برای اندازه‌گیری عوامل کمی و کیفی آب نصب می‌شوند. به طور معمول این ایستگاه‌ها بر روی شاخه‌های با دبی زیاد و مهم رودخانه‌ها از نظر کمی و کیفی، شاخه اصلی رودخانه‌ها در محل ورود به دشت‌ها و خروج از آنها، در بالادست و پائین‌دست سازه‌های آبی و همچنین نهرهای اصلی احداث می‌شوند. در یک ایستگاه آب‌سنجی حسب مورد و درجه ایستگاه تراز، آبدهی، سیلاب، رسوب و کیفیت آب اندازه‌گیری می‌شود. ایستگاه‌های آب‌سنجی بر حسب نوع تجهیزات به چهار گروه زیر تقسیم می‌شوند (نشریه شماره ۳۳۰ وزارت نیرو).

ایستگاه‌های هیدرومتری رودخانه کردان شامل ایستگاه‌های دربند-فشند(رودخانه فشند)، نجم آباد(کردان)، ده صومعه(کردان)، دروان(کردان)، اردهه(اردهه)، چلنگه‌دار(نهر چهاردانگه)، خرم‌آباد کردان(فشند)، آغشت(اغشت)، اغشت(گلین رود)، هیو(سراب)، ولیان(ولیان) می‌باشد. برای مشاهده اطلاعات تکمیلی ایستگاه‌های مذکور می‌توانید به مطالعات امکانیابی و پیدایش طرح‌های عملیاتی منابع آب در استان البرز-جلد دوم(هیدرولوژی) که توسط شرکت مهندسین مشاور آبفن تهیه شده است رجوع کنید.

سازه‌های آبی موجود برروی رودخانه کردان

در ادامه به مهم‌ترین سازه‌های آبی ساخته شده برروی رودخانه کردان و شبکه زهکشی آن اشاره می‌گردد.

بند انحرافی کردان

بند انحرافی کردان بر روی رودخانه کردان احداث گردیده است. ساخت سد مربوط به سال ۱۳۷۶ بوده و ارتفاع بند از پی حدود ۸ متر و از کف بستر رودخانه ۶ متر می‌باشد. طول بند انحرافی ۳۰ متر و طول سرریز آن ۲۶ متر است. بمنظور انحراف آب به کانال‌های انتقال، دو دریچه آبگیر احداث شده است که از ساحل چپ بند آبگیری می‌نمایند. در وضع موجود بند انحرافی کردان وظیفه تأمین آب کانال جدید کردان، کانال کشاورز، کانال شرقی چپ رودخانه کردان و کانال چهارجوب را برعهده دارد. مجموع مساحت اراضی تحت پوشش بند انحرافی کردان حدود ۱۰۲۰۰هکتار می‌باشد.

بند انحرافی جلنگدار

بند انحرافی جلنگدار بر روی رودخانه برغان احداث شده است. در حال حاضر تأمین آب کانال قدیم کردان از این بند انحرافی صورت می‌گیرد. ارتفاع این بند از کف رودخانه ۴/۵ متر بوده و دارای یک حوضچه آرامش در پایین دست و ۲ آبگیر جهت انحراف آب به کانال انتقال است. مجموع مساحت اراضی تحت پوشش بند انحرافی جلنگدار حدود ۱۵۰ هکتار می‌باشد.

بند انحرافی اغشت

بند انحرافی اغشت بر روی رودخانه اغشت و نزدیکی روستای باغبان کلا احداث شده است. ارتفاع این بند از کف رودخانه ۴ متر بوده و دارای یک دهنه آبگیر به عرض ۲ متر می‌باشد. مجموع مساحت اراضی تحت پوشش بند انحرافی اغشت حدود ۲۲۰ هکتار است. در حال حاضر تأمین آب اراضی کشاورزی روستاهای باغبان کلا، تکیه اغشت، نهر بانوصحرا، چندار، قلعه و نهر ساق جوق از طریق این بند انحرافی صورت می‌پذیرد.

در پایان خاطر نشان می‌گردد که این نوشتار در حال تکمیل است. اگر مایل بودید هیدروسیویل را در تکمیل اطلس رودخانه‌های ایران عزیزمان یاری کنید، با ما تماس بگیرید تا با ذکر منبع، مطالب ارزشمند شما منتشر گردد.

منابع

• فرهنگ جغرافیایی رودهای کشور، جلد سوم، حوضه آبریز ایران مرکزی، انتشارات سازمان جغرافیایی وزارت دفاع و پشتیبانی
• طرح پتانسیل‌یابی منابع آب استان البرز، مهندسین مشاور آبفن، بهمن ۱۳۹۳
• مطالعات امکان‌یابی و پیدایش طرح‌های عملیاتی منابع آب در استان البرز، جلد دوم(هیدرولوژی)، مهندسین مشاور آبفن، آبان ۱۳۹۳